ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΘΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΦΟΡΜΑ ΕΓΓΡΑΦΗΣ

Friday, July 13, 2007

Oι σημαντικότερες χρονολογίες - σταθμοί του Ποντιακού Κινήματος για τη δημιουργία της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ.

Η εφημερίδα «ΕΛΕΥΘEΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ», «όργανον των Ποντίων Ελλήνων», κυκλοφορούσε στο Βατούμ και ήταν μια από τις εκφράσεις, όπως δηλώνει και ο τίτλος, του Ποντιακού Κινήματος ανεξαρτησίας.

Το κύριο άρθρο της εφημερίδας στις 30/6/1920, «Ο ΠΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ», φανερώνει τη διαφορά που υπήρχε ανάμεσα στους Έλληνες Πόντιους που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση του Πόντου και στους Ελλαδίτες πολιτικούς. Η διαφορά αυτή λειτούργησε δραματικά και για τα δυο μέρη. Η ζωή βέβαια, δικαίωσε τις προτάσεις των Ποντίων αγωνιστών και ανέδειξε τόσο τις εγγενείς αντιθέσεις του συνολικού ελληνικού χώρου, όσο και τα όρια αυτής καθ' αυτής της ελλαδικής εξουσίας.

Ο Πόντος μπήκε στο επίκεντρο της άλλης ελληνικής ιστορίας και της άλλης ελληνικής πρότασης, το 1916.
Τότε άρχισε η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ των Ελλήνων του Πόντου. Η γενοκτονία αυτή, ήταν αποτέλεσμα της σύμπτωσης των συμφερόντων του τούρκικου εθνικισμού και του γερμανικού κεφάλαιου. Γιατί ο πρώτος έβλεπε, σαν μόνο τρόπο κυριαρχίας στην περιοχή, τη βιολογική εξόντωση των ντόπιων πληθυσμών ενώ το γερμανικό κεφάλαιο εποφθαλμιούσε την αγορά και τις πρώτες ύλες της Μικρασίας.
Απάντηση σ' αυτή την πρακτική των Τούρκων, υπήρξε η ανάδυση ενός αυθόρμητου εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος σε δύο επίπεδα. Πρώτα στα βουνά με τη μορφή της ένοπλης αντίστασης και κατόπιν πολιτικά.
Πάνω από 2.000 βγήκαν στα βουνά. Τα κύρια κέντρα του πολιτικού κινήματος ήταν:
η Τραπεζούντα, η Μασσαλία της Γαλλίας και το Βατούμ.

Στην Τραπεζούντα δημιουργήθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση του Πόντου απ' τους Ρώσους, η ΠPOΣΩΡΙΝΗ KYBEPNHΣΗ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ με πρώτο Έλληνα κυβερνήτη τον κ. Θεοφύλακτο. Η ηγετική φυσιογνωμία στην Τραπεζούντα ήταν ο δεσπότης Χρύσανθος Φιλιππίδης.

Στη Μασσαλία, ο πυρήνας των Ποντίων επαναστατών ήταν συσπειρωμένος γύρω από τον Κ. Κωνσταντινίδη, τον πιθανότερο πρόεδρο της παρ’ Ολίγον Ποντιακής Δημοκρατίας. Στο Βατούμ ήταν η έδρα της «Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων του Πόντου», που ήταν ουσιαστικά εξόριστη κυβέρνηση.

Ας δούμε τις σημαντικότερες χρονολογίες - σταθμούς του Ποντιακού Κινήματος για τη δημιουργία της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ.


1916.

- Άρχισε η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ. Μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών εξοντώθηκαν 350.000 Έλληνες του Πόντου. - Άρχισε το αντάρτικο στα βουνά του Πόντου.

18 Απρίλη 1916

- Κατάληψη της Τραπεζούντας απ' τους Ρώσους. Δημιουργήθηκε η «Προσωρινή κυβέρνηση Τραπεζούντας», με πρώτο Έλληνα κυβερνήτη τον κ. θεοφύλακτο.

Μάρτιος 1917

- Ρωσική Επανάσταση. Ανατράπηκε η απολυταρχία.

Σεπτέμβρης 1917

- Ιδρύθηκε στο Παρίσι ο «Εθνικός Σύνδεσμος των Ποντίων».

Oκτώβρης 1917

- Ιδρύθηκε στη Ν. Ρωσία η «Κεντρική Εθνική Επιτροπή Ποντίων» με στόχο την απελευθέρωση του Πόντου.

- Συνάντηση Κ. Κωνσταντινίδη με τον. Βενιζέλο. Ο Κωνσταντινίδης ενημέρωσε το Βενιζέλο για τους στόχους του Ποντιακού Κινήματος.

- Σοβιετική Επανάσταση. Δημιουργήθηκε Σοβιέτ στην Τραπεζούντα.

Φλεβάρης 1918

- Οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε το Α' Ποντιακό Συνέδριο στη Μασσαλία της Γαλλίας. Ζητήθηκε από τις μεγάλες δυνάμεις υποστήριξη των δικαίων των Ποντίων και στάλθηκε τηλεγράφημα στον Τρότσκι ζητώντας να μην δοθεί η Τραπεζούντα στους Τούρκους και να υποστηριχθεί απ' τα Σοβιέτ η ίδρυση Ποντιακού Κράτους.

Στην εισήγησή του ο Κ .Κωνσταντινίδης ανέφερε τη δημιουργία ελληνικής μεραρχίας στον Καύκασο με 12.000 άντρες, από τους Έλληνες Πόντιους που υπηρετούσαν στον διαλυμένο ρωσικό στρατό. Σε τηλεγράφημά του «Προς τον μέραρχον των ελληνικών μεραρχιών Καυκάσου», την 3-16 Φεβρουαρίου έγραψε:

«Απανταχού οι Πόντιοι, πλήρεις χαράς και υπερηφάνειας, χαιρετίζουν συγκρότησιν ελληνικών μεραρχιών Καυκάσου ευγνωμονούσι δε δι' έμπρακτον υποστήριξιν δικαιωμάτων εθνικών».

- Αποχώρηση των Ρώσων από τον Πόντο. Με τη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ παραδόθηκε ο Πόντος και η Αρμενία στους Τούρκους, ενώ η Ουκρανία στους Γερμανούς. Χιλιάδες Πόντιοι ακολούθησαν τον ρωσικό στρατό.

- Το Σοβιέτ Τραπεζούντας παραχώρησε τον οπλισμό του ρωσικού στρατού στην «Εθνική Ένωση Τραπεζούντας». Με αυτά τα όπλα οπλίστηκαν τα χωριά της Τραπεζούντας για την άμυνά τους.

Ιούλης 1918

- Έγινε στο Μπακού συνέδριο Ποντίων απ' τη Ν. Ρωσία, Καύκασο και Πόντο. Διακήρυξε την ανεξαρτησία του Πόντου. Εξέλεξε 7μελές συμβούλιο, κάτω από τη διοίκηση του οποίου μπήκαν όλα τα ποντιακά σωματεία.

Οχτώβρης 1918

- Τέλος Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Το ποντιακό κίνημα βρισκόταν στην ακμή του. Στον Πόντο εγκαταστάθηκε αγγλική στρατιωτική δύναμη. Οι Άγγλοι προσπάθησαν να αφοπλίσουν τις αντάρτικες ομάδες της Αμισσού.

Νοέμβρης 1918

- Έγινε στο Παρίσι η μεγάλη διάσκεψη των ποντιακών οργανώσεων. Πήρε απόφαση για οργάνωση των Ελλήνων του Πόντου και της Ν. Ρωσίας. Έστειλε υπόμνημα στις συμμαχικές κυβερνήσεις και ζητούσε την ανεξαρτησία του Πόντου για τους Έλληνες, χριστιανούς και μουσουλμάνους.

Δεκέμβρης 1918

- Συνδιάσκεψη Ειρήνης. Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, εκπροσωπώντας τις ποντιακές οργανώσεις, ζήτησε την ίδρυση του «Αυτόνομου Ελληνικού Κράτους του Πόντου».

- Ο Ε. Βενιζέλος πρότεινε την ενσωμάτωση του Πόντου στην Αρμενία. Το Ποντιακό Ζήτημα, αντιμετωπίζονταν από τους Ελλαδίτες διπλωμάτες σαν κομμάτι του Αρμενικού Ζητήματος.

Αυτή ήταν η πρώτη δημόσια διαφοροποίηση των ελλαδικών από τις ποντιακές θέσεις. Ουσιαστικά υπήρχαν δύο κέντρα ελληνικής πολιτικής. Το ένα στην Αθήνα και το άλλο στη Μαύρη Θάλασσα.

Γενάρης 1919

- Αποστολή ελληνικού στρατού στην Οδησσό για την καταστολή της επανάστασης.

Δεν πάρθηκε καθόλου υπόψη ότι οι Έλληνες στη Ρωσία ανέρχονταν στις 550.000. Οι ελληνοποντιακές κοινότητες της Ρωσίας απέφυγαν σημαντική βλάβη μετά την ήττα των γαλλοελληνικών στρατευμάτων, λόγω της συμμετοχής Ελλήνων Ποντίων στον επαναστατικό στρατό.

2 Μάη 1919

- Αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη.

- Τα στελέχη του ποντιακού Κινήματος γυρνούν σ' όλο τον κόσμο προσπαθώντας να πετύχουν υποστήριξη.

19 Μάη 1919

- Ο Κεμάλ, αξιωματικός του οθωμανικού στρατού στάλθηκε στην Σαμψούντα για να καταστείλει το αντάρτικο επαναστατικό κίνημα των Ποντίων. Ο Κεμάλ είχε την απόλυτη έγκριση των Άγγλων.

23 Μάη 1919

- Ο Αμερικανός πρόεδρος Ουίλσον δήλωσε ότι ο Πόντος πρέπει να γίνει ανεξάρτητο κράτος.

Ιούνης 1919

- Ο Χρύσανθος ζήτησε με υπόμνημά του από το Βρετανό πρωθυπουργό την ενίσχυση του Ποντιακού Κινήματος.

- Ο Κεμάλ αυτονομήθηκε από την οθωμανική αρχή. Ήρθε σε επαφή με τις συμμορίες, όπως, του Τοπάλ Οσμάν. Καλώντας σε παν ισλαμικό αγώνα και αποκρύβοντας τις εθνικιστικές του προθέσεις, πέτυχε να προσεταιριστεί και μη τούρκικους πληθυσμούς.

6 Ιούλη 1919

- Έγινε στο Βατούμ η πρώτη συγκέντρωση του «Διαρκούς Γενικού Συμβουλίου των Ποντίων Ελλήνων». Κήρυξε την ανεξαρτησία του Πόντου. Το Συμβούλιο ήταν ουσιαστικά η εξόριστη κυβέρνηση των Ποντίων. Ένα χρόνο αργότερα μετονομάσθηκε σε «Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων του Πόντου».

24 Νοέμ6ρη 1919

- Ο συνταγματάρχης Καθενιώτης αντιπρόσωπος του Βενιζέλου στον Πόντο πρότεινε στους Άγγλους να σταλεί ένα τάγμα Ποντίων (που είχε δημιουργηθεί στον ελληνικό στρατό, υπό τον Ξ. Άκογλου). Οι Άγγλοι αρνήθηκαν κατηγορηματικά.

Γενάρης 1920

- Απογοητευμένοι οι Πόντιοι από τη στάση των «συμμάχων» ήρθαν σε επαφή με το Αρμένικο Κίνημα. Υπογράφτηκε στο Εριβάν συμφωνία για ΠΟΝΤΟ-ΑΡΜΕΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ.

Το στρατιωτικό σκέλος τη συμφωνίας προέβλεπε στρατιωτική συνεργασία Ελλάδας - Αρμενία και δημιουργία ποντιακού στρατού.

Οι Άγγλοι αντιτάχτηκαν πλήρως στην εφαρμογή της στρατιωτικής συμφωνίας.

- Παρ' όλες τις εκκλήσεις των Ποντίων ανταρτών για βοήθεια, το ελλαδικό κράτος δεν έστειλε ούτε μία σφαίρα.

- Συνεχίστηκε η γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών.

Φλεβάρης 1920

- Απορρίφθηκαν τελείως απ' τους «συμμάχους» οι προτάσεις των ποντιακών οργανώσεων του Πόντου.

15 Μάρτη 1920

- Μυστική συμφωνία Ιταλών με τον Κεμάλ για άφθονο εφοδιασμό με πολεμικό υλικό.

Απρίλης 1920

- Στη διάσκεψη του Σαν Ρέμο ο Βενιζέλος δήλωσε πάλι ότι ήταν υπέρ της προσάρτησης του Πόντου στην Αρμενία. Ο Χρύσανθος δήλωσε ότι ο Βενιζέλος ήταν απληροφόρητος για το θέμα του Πόντου.

Αύγουστος 1920

- Ο Ε. Βενιζέλος άλλαξε επιτέλους άποψη 2,5 χρόνια μετά από τη συνάντηση με τον Κ. Κωνσταντινίδη στο Παρίσι.

Ο Βενιζέλος τηλεγράφησε στον Λόιντ Τζορτζ, πρωθυπουργό της Αγγλίας, για εκστρατεία ενάντια στον Κεμάλ από τον Πόντο.

14 Νοέμ6ρη 1920

- Ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές.

- Οι Γαλλοϊταλοί και οι μπολσεβίκοι, ενίσχυσαν με άφθονα όπλα και χρήματα τους Κεμαλικούς.

- Ο αρμένικος στρατός νικήθηκε απ' τους Κεμαλικούς και οι Τούρκοι κατέλαβαν το Καρς.

Φλεβάρης 1921

- Οι σύμμαχοι αναγνώρισαν άμεσα τον Κεμάλ στη σύσκεψη του Λονδίνου.

16 Μάρτη 1921

- Υπογράφτηκε η συνθήκη φιλίας και αδελφοσύνης ανάμεσα στον Λένιν και τον Κεμάλ.

Οι Πόντιοι αντάρτες θεωρούνταν πια συμμορίτες απ' τους Ρώσους. Όσοι συλλαμβάνονταν στη Ρωσία (όπου πήγαιναν για μεταφορά όπλων) παραδίδονταν στους Τούρκους.

Απρίλης 1921

- Στην 18η συνεδρίαση του 4ου συνεδρίου της Κουμουνιστικής Διεθνούς καταγγέλθηκε ο Κεμάλ: «Μετά τις συνθήκες του Λονδίνου, η κυβέρνηση της 'Άγκυρας είναι κυβέρνηση προδοτική».

Ιούνης 1921

- Φοβεροί διωγμοί ενάντια στους ελληνικούς πληθυσμούς.

Ιούλης 1921

- Οι ποντιακές οργανώσεις ζητούν επέμβαση του ελληνικού στρατού στον Πόντο, και επίθεση εναντίον της Άγκυρας από τη Σαμψούντα. Η χρηματοδότηση της επιχείρησης θα καλύπτονταν από τους ίδιους τους Πόντιους οι οποίοι είχαν συγκεντρώσει το απαιτούμενο ποσό. Καμιά απάντηση δεν δόθηκε απ' την ελληνική κυβέρνηση.

Αύγουστος 1921

- Έγινε Γενικό Συνέδριο των Ποντίων. Κατήγγειλε σ' όλο τον κόσμο τους διωγμούς και τα εγκλήματα που γίνονταν στον Πόντο.

Σεπτέμβρης 1921

- Εκατοντάδες Πόντιοι πρόκριτοι, επιστήμονες και έμποροι καταδικάστηκαν σε θάνατο από το «Δικαστήριο Ανεξαρτησίας» της Αμάσειας και εκτελέστηκαν με την κατηγορία της απόπειρας ίδρυσης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο.

Οκτώβρης 1921

- Αρχίζουν οι μεγάλες μάχες ανάμεσα στους Πόντιους αντάρτες και τον τακτικό τουρκικό στρατό. Μάχη στο Τσιοπού Δερεσή με νίκη των Ποντίων.

- Σε έκθεσή του ο ταγματάρχης Γιόουελ της Αμερικανικής Επιτροπής Βοηθημάτων αναφέρει: «'Ολαι αι δημόσιοι οδοί είναι εγκατεσπαρμένοι από πτώματα Ελλήνων, υπέρ τα οποία ίπτανται σμήνη ορνέων».

Νοέμβρης 1921

- Μάχες στο Γαϊγλιατσίκ ανάμεσα σε μια μεραρχία του τουρκικού στρατού και στα αντάρτικα σώματα του Αναστασίου Παπαδόπουλου. Οι μάχες κράτησαν 52 μέρες.

Μάης 1922

- Μάχες στο Δαζλή με 10.000 Τούρκους. Λαμπρή νίκη των ανταρτών. Οι Τούρκοι όμως κατάφεραν να συλλάβουν τα εκατοντάδες γυναικόπαιδα που ακολουθούσαν τους αντάρτες, τα οποία και κατέσφαξαν.

- Συνολικά υπάρχει μεγάλη πίεση των ανταρτών απ' τον τουρκικό στρατό.

Αύγουστος 1922

- Ήττα του ελληνικού στρατού στο Σαγγάριο.

30 Ιανουαρίου 1923

- Σύμβαση για την αναγκαστική ανταλλαγή ελληνικών και μουσουλμανικών πληθυσμών. Ήδη το 80-90% των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, βρίσκονταν εκτός Τουρκίας.

Τότε απελάθηκαν απ' την Ελλάδα και οι μουσουλμάνοι της Κρήτης και της Κεντρικής Μακεδονίας, οι οποίοι ήταν εξισλαμισμένοι Έλληνες και δεν γνώριζαν μέχρι το 1923 την τουρκική γλώσσα.

Η σύμβαση για την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν το μεγαλύτερο παζάρι ανθρώπων που γνώρισε ο αιώνας μας.

30 Οκτωβρίου 1930

- «Ελληνοτουρκική συνθήκη φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας» .

Έγινε συμψηφισμός των περιουσιών των προσφύγων, μ' αυτές που άφησαν οι μουσουλμάνοι στην Ελλάδα. Η περιουσία των προσφύγων έφτανε τουλάχιστον τα 150 δις σταθεροποιημένες δρχ. και ήταν μεγαλύτερη από τη συνολική περιουσία των Ελλαδιτών. Το ελλαδικό κράτος προσπάθησε να μειώσει με κάθε τρόπο το ύψος των προσφυγικών περιουσιών. Τελικά τις υπολόγισε σε 100 δις σταθεροποιημένες δρχ. Οι αποζημιώσεις που πήραν οι πρόσφυγες ανέρχονταν σε 6.992.879.144 δρχ. Δηλ. οι πρόσφυγες πήραν μόλις τα 7/ 100 της περιουσίας τους που εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία.

Αυτή η συνθήκη «φιλίας» ήταν και η πρώτη σύγκρουση των προσφύγων με τον ελλαδικό αστισμό. Σ' ένα κράτος υπεύθυνο για την καταστροφή, που λειτουργούσε σαν κοινός κλέφτης σε σχέση με τις προσφυγικές περιουσίες, η μόνη απάντηση ήταν η επαναστατική αντίθεση. Από τότε αρχίζει η άνδρωση και η στελέχωση της Αριστεράς με πρόσφυγες. Βέβαια, όσον αφορούσε τις προσφυγικές μάζες, ποτέ οι ερμηνείες της Αριστεράς δεν ξεπέρασαν τον οικονομισμό και τον εργατισμό.

ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου, αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το σημαντικό όμως - και χρήσιμο στις μέρες μας - στοιχείο που αποδεικνύει, είναι η στάση του ελλαδικού κέντρου, όσον αφορά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Μαύρη Θάλασσα απ' το 1916-1923 και την μετέπειτα στάση του μέσα απ' τους μηχανισμούς ελέγχου για τη γνώση αυτής της ιστορίας.

Δεν είναι καθόλου παρακινδυνευμένη η άποψη που θέλει το ελλαδικό κέντρο υπεύθυνο για την ακύρωση της προοπτικής ανακήρυξης της Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου. Μόνο που ο φόβος μπροστά στη δημιουργία ενός δεύτερου εθνικού κέντρου και ο ανταγωνισμός που παρήγαγε αυτός ο φόβος λειτούργησε αυτοκτονικά και για το ίδιο το επιχείρημα της ελληνικής επέκτασης στην Αν. Θράκη και στην Ιωνία.

Το ότι δεν στάλθηκε ελληνικός στρατός στον Πόντο - ενώ επιχειρήθηκε η προέλαση προς το Σαγγάριο - και το ότι δεν δόθηκε καθόλου υλική υποστήριξη προς το δυναμικότερο κίνημα της Μικράς Ασίας, στο ποντιακό αντάρτικο, οδηγούν στο παραπάνω συμπέρασμα .

Η εξόντωση της μνήμης των προσφύγων αποτέλεσε μια από τις βασικές συνιστώσες της μετά το 1930 ιδεολογικής πολιτικής.

Ο φιλοτουρκισμός με την έννοια της έλλειψης κριτικής στο τουρκικό κράτος και στους μηχανισμούς δημιουργίας του, και της μη υπεράσπισης των συμφερόντων των προσφύγων, όσον αφορά την εθνική τους διάσταση, αποτέλεσε έκφραση τόσο των μηχανισμών της εξουσίας και της αστικής τάξης, όσο και της Αριστεράς.

Βέβαια, όσο οι προσφυγικοί χώροι αναπτύσσουν την αυτοσυνείδησή τους και κατακτούν τα εργαλεία ερμηνείας της ιστορίας τους, τόσο τα περιθώρια γι' αυτούς που οικοδόμησαν μια ψευδή γνώση και προσπάθησαν να αλλοτριώσουν αυτούς τους πληθυσμούς, στενεύουν.


QUOTE:

Ο φιλοτουρκισμός με την έννοια της έλλειψης κριτικής στο τουρκικό κράτος και στους μηχανισμούς δημιουργίας του, και της μη υπεράσπισης των συμφερόντων των προσφύγων, όσον αφορά την εθνική τους διάσταση, αποτέλεσε έκφραση τόσο των μηχανισμών της εξουσίας και της αστικής τάξης, όσο και της Αριστεράς.

ΣΥΜΒΑΣΙΣ

Αφορώσα την ανταλλαγή των Ελληνο – τουρκικών πληθυσμών και Πρωτόκολλον, υπογραφέντα την 30ην Ιανουαρίου 1923. Η Κυβέρνησις της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας και η Ελληνική Κυβέρνησις συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων.

Άρθρον 1

Από της 1ης Μαϊου 1923, θέλει διενεργηθεί η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων Ελληνικού Ορθοδόξου θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων Μουσουλμανικού θρησκεύματος, εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών.

Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσι ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως.....

(ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ)

... Και η αντίδραση των προσφύγων

"...η Ανταλλαγή...πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική...είναι αντίθετη προς τα ιερότερα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας...το σύστημα της Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θέσει σε εφαρμογή παρά τη θέληση των πληθυσμών..."

(21-1-1923, ΨΗΦΙΣΜΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ)